BYLINY DZIKO ROSNĄCE

Mięta długolistna – Mentha longifolia L.

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Występowanie:	miejsca wilgotne, nieużytki, brzegi wód
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	żyźniejsze, średnio wilgotne do podmokłych
Termin kwitnienia:	VII-IX
Długość kwitnienia:	3-4 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	400-600 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	6,5-17,5 kg/ha
Kolor obnóży:	brak danych

Mięta długolistna
Mentha longifolia L.
[DE] Die Rossminze
[EN] horse mint

Roślina występuje w miejscach wilgotnych, nad brzegami wód (rzek, stawów, rowów) i na nieużytkach. W przeciwieństwie do innych gatunków mięt słabo pachnie. Wytwarza podziemne rozłogi oraz nadziemną, czworokątną na przekroju łodygę dorastającą do 1 m wysokości.

Na łodydze osadzone są liczne lancetowate, ostro zakończone liście z piłkowanym brzegiem. Górna powierzchnia blaszki jest ciemnozielona, dolna pokryta gęstym kutnerem. Niewielkie (o długość 5-6 mm) fioletowe lub różowe kwiaty formują walcowate nibykłosy opatrzone szydlastymi podsadkami.

Mięta wymaga żyźniejszych, średnio wilgotnych do podmokłych gleb. Można ją rozmnożyć przez podział lub wysiew nasion (najlepiej jest przygotować rozsadę).

Komosa biała (= lebioda) – Chenopodium album L.

Rodzina: Chenopodiaceae – komosowate

Występowanie:	miejsca ruderalne, przydroża, miedze, pola uprawne
Gleba:	praktycznie każda
Termin kwitnienia:	VII-X
Długość kwitnienia:	~ 3 mies.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	brak produkcji nektaru
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	żółty

Komosa biała
Chenopodium album L.
[DE] Der Weiße Gänsefuß
[EN] lamb’s quarters, melde, goosefoot

Jest ruderalną, bardzo rozpowszechnioną rośliną występującą prawie na całym świecie. Można ją spotkać na przydrożach, nieużytkach, miedzach, na terenach nadrzecznych, w uprawach zbożowych i okopowych (jest jednym z najpospolitszych chwastów).

W Himalajach i niektórych rejonach Indii jest uprawiana i wykorzystywana jako warzywo (liście i pędy), natomiast w niektórych stanach USA i w Kanadzie dostarcza paszy dla owiec i trzody chlewnej.

Kwiaty komosy dostarczają jedynie pyłku, który pszczoły chętnie zbierają w drugiej połowie lata i jesienią. Pyłek zbierany jest głównie w godzinach rannych.

Komosa rośnie praktycznie na każdej glebie, ale najlepiej na podłożach żyznych, zasobnych w składniki pokarmowe, głównie w azot. Rozmnaża się z nasion.

Krwawnica pospolita – Lythrum salicaria L.

Rodzina: Lythraceae – krwawnicowate

Występowanie:	wilgotne łąki, torfowiska, brzegi wód
Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	wilgotna, mokra, o odczynie obojętnym
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	~ 6 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, sadzonki wierzchołkowe, podział
Wydajność miodowa:	do 260 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	30- 40 kg/ha
Kolor obnóży:	szarozielony, szarożółty

Krwawnica pospolita
Lythrum salicaria L.
[DE] Der Gewöhnliche Blutweiderich
[EN] purple loosestrife

Gatunek związany jest z terenami wilgotnymi, można go spotkać w rowach, nad wodami, na wilgotnych łąkach i w wilgotnych lasach. Roślina wykształca krótkie, zdrewniałe kłącze oraz wzniesioną, kanciastą i owłosioną łodygę dorastającą do 0,5-1,5 m wysokości.

Lancetowate, zaostrzone na szczycie liście przypominają liście wierzb, do czego nawiązuje łacińska nazwa gatunkowa (łac. salicarius = podobny do wierzby, wierzbowy, rosnący wśród wierzb).

Nazwa ta prawdopodobnie związana jest także z częstym występowaniem roślin w łęgach (lasach z przewagą wierzb). Liście nie wykształcają ogonków, wyrastają naprzeciwlegle lub po 3 w okółkach. Kwiaty o purpurowoczerwonej, rzadziej różowej koronie, zebrane są w okazałe, kłosokształtne kwiatostany na szczytach łodyg.

Wydajność miodową szacuje się do 260 kg/ha. Z podtapianych, rzadko koszonych łąk, na których dominuje krwawnica, można uzyskać miód odmianowy. Podczas pełni kwitnienia na 1 m2 obserwowano 12-15 zbieraczek pyłku, które najintensywniej pracowały w godzinach 9:00-15:00.

Każdy rodzaj trójpostaciowego kwiatu produkuje pyłek nieco innej barwy, stąd też obnóża mogą mieć kolor od szarozielonego do szarożółtego. Wydajność pyłkowa wynosi około 30-40 kg/ha.

Rośliny preferują wilgotne i mokre gleby o odczynie obojętnym oraz słoneczne stanowiska. Można je rozmnażać przez podział (jest on trudny, gdyż karpy korzeniowe silnie drewnieją), siew nasion oraz sadzonki wierzchołkowe pobierane w IV-V. Zalecana rozstawa to 40-70 cm w rzędzie.

Sadziec konopiasty – Eupatorium cannabinum L.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie:	lasy, wilgotne łąki, brzegi wód, rowy
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	żyzna, wilgotna, wapienna
Termin kwitnienia:	VII-IX
Długość kwitnienia:	~ 7 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	140-170 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	białoszary

Sadziec konopiasty
Eupatorium cannabinum L.
[DE] Der Gewöhnliche Wasserdost
[EN] hemp-agrimony,
holy rope

Nazwa rodzajowa rośliny związana jest z królem Pontu Mitrydasem VI (zwanym Eupatorem), który stosował roślinę przy dolegliwościach wątroby, bądź wywodzi się od słowa hepatórius = ziele, środek na chorą wątrobę.

Sadziec konopiasty zaliczany jest do dobrych późnoletnich pożytków, zwłaszcza dla pszczół o dłuższych języczkach. Kwiaty dostarczają pyłku i nektaru. Jeden kwiat wydziela w ciągu życia 0,04 mg nektaru. Wydajność miodowa wynosi około 140-170 kg/ha. Z pyłku robotnice formują białoszare obnóża.

Sadziec konopiasty. Fot. Aneta Sulborska

Rośliny najlepiej rosną na glebach żyznych, wilgotnych, zasobnych w wapń. Preferują stanowiska słoneczne. Można je rozmnażać przez podział lub z siewu nasion.

Lebiodka pospolita – Origanum vulgare L.

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Występowanie:	widne lasy i zarośla, suche wzgórza, obrzeża lasów, nasypy
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	żyzna, przepuszczalna, dostatecznie wilgotna, zasobna w wapń
Termin kwitnienia:	VII-IX
Długość kwitnienia:	7-8 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	100-500 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	brązowozielonkawy

Lebiodka pospolita
Origanum vulgare L.
[DE] Oregano
[EN] Oregano

Lebiodka występuje w widnych lasach i zaroślach, na suchych wzgórzach, skrajach lasów i nasypach. Jej łacińska nazwa rodzajowa pochodzi od greckich słów oros = góra i ganos = ozdoba, gdyż często rośnie także na zboczach gór stanowiąc ich dekorację.

Lebiodka wykształca silne, płożące się kłącze i podziemne rozłogi. Część nadziemną stanowią sztywne, wzniesione lub podnoszące się łodygi dorastające do 20-80 cm wysokości. Liście są jajowate, całobrzegie i krótkoogonkowe, wyrastają parami naprzeciw siebie.

Drobne, różowe lub różowofioletowe kwiaty zebrane są na szczycie pędu w wierzchotkowate baldachogrona lub wiechy. Kwitnienie przypada na VII-IX. Owocem jest rozłupnia. Cała roślina charakterystycznie pachnie. Ów zapach zawdzięcza olejkowi eterycznemu bogatemu w tymol, który początkowo działa pobudzająco, a później narkotycznie.

Dodatek nektaru lebiodkowego do miodu wielokwiatowego podnosi jego walory smakowe. Z pyłku robotnice formują brązowozielonkawe obnóża.

Roślina najlepiej rośnie na glebach żyznych, przepuszczalnych, dostatecznie wilgotnych i zasobnych w wapń. Preferuje stanowiska osłonięte i nasłonecznione. Można ją rozmnożyć przez nasiona wysiewane w IV w rzędy do 30-40 cm.

Nasiona są bardzo drobne, więc należy je przykryć najwyżej 0,5 cm warstwą gleby. Innym sposobem rozmnażania jest podział roślin wiosną i wysadzenie w rozstawie 50 × 50 cm lub 40 × 60 cm.

Dzięgiel leśny (= angelika, pociąglik) – Angelica sylvestris L.

Rodzina: Apiaceae – selerowate

Występowanie:	mokre łąki, wilgotne lasy i zarośla, brzegi rzek, torfowiska niskie
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	wilgotna, żyzna, próchniczna, o odczynie obojętnym
Termin kwitnienia:	VII-IX
Długość kwitnienia:	2-3 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	80-250 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	10-16 kg/ha
Kolor obnóży:	żółtawy

Dzięgiel leśny
Angelica sylvestris L.
[DE] Die Wald-Engelwurz
[EN] wild angelica

Jest silnie aromatyczną rośliną dorastającą do 1,5 m wysokości, występującą na mokrych łąkach, w wilgotnych lasach i zaroślach oraz na torfowiskach niskich i nad brzegami rzek. Jej obecność wskazuje na zwiększoną zawartość próchnicy w glebie.

Część podziemną dzięgla stanowi długi, palowy korzeń o intensywnym zapachu (który wiosną zawiera żółty sok) oraz wrzecionowate, biało zabarwione kłącze o marchwiowym aromacie oraz gorzkim, palącym smaku.

Łodyga jest wzniesiona, w górnej części rozgałęziona i owłosiona, delikatnie żeberkowana i pusta w środku. Duże (nawet do 60 cm długości), podwójnie lub potrójnie pierzaste liście o rozdętych pochwach liściowych (nasadowe części liścia) osadzone są na łodydze skrętolegle.

W ciągu doby jedna roślina wydziela około 190 mg cukrów w nektarze. Wydajność miodową oszacowano na 80-250 kg/ha. Masa pyłku wyprodukowana przez dziesięć kwiatów wynosi 0,51 mg, przez jeden kwiatostan około 36 mg. Z pyłku robotnice formują żółtawe obnóża. Wydajność pyłkowa wynosi około 10-16 kg/ha.

Gatunek dobrze rośnie na glebach wilgotnych, żyznych i próchnicznych o odczynie obojętnym. Można go wykorzystać do poprawy pożytków pszczelich na średnio wilgotnych i wilgotnych nieużytkach. Najprostszym sposobem rozmnażania jest wysiew owoców.

Należy to robić zaraz po zbiorze, gdyż nasiona szybko tracą zdolność kiełkowania. Młode rośliny z rozsadnika zaleca się wysadzać na miejsce stałe w dość dużej rozstawie np. 60 × 60 cm, zważywszy na fakt, że po wyrośnięciu zajmują dużo miejsca i na jednym stanowisku będą pozostawały kilkanaście lat.

Mikołajek płaskolistny – Eryngium planum L.

Rodzina: Apiaceae – selerowate

Występowanie:	miedze, ugory, słoneczne zbocza
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	lekka, piaszczysta
Termin kwitnienia:	VII-IX
Długość kwitnienia:	~ 5 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	375-1000 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	30-180 kg/ha
Kolor obnóży:	kremowobiały

Mikołajek płaskolistny
Eryngium planum L.
[DE] Der Flachblatt-Mannstreu
[EN] blue eryngo, flat sea holly

Mikołajek rośnie w miejscach słonecznych np. na miedzach, ugorach, słonecznych zboczach. Wykształca długi, palowy korzeń i wzniesioną, górą rozgałęzioną łodygę (osiągającą 30-100 cm wysokości) pokrytą przez sztywne i kolczaste liście.

Mikołajek płaskolistny. Fot. Aneta Sulborska

Ich koncentracja w nektarze wynosi 40-60%. Wydajność miodową oceniono na 375-1000 kg/ha. Jeden kwiat produkuje 0,08-0,1 mg pyłku. Wydajność pyłkowa waha się od 30 do 180 kg/ha.

Mikołajek najlepiej rośnie na lekkich, piaszczystych glebach oraz na stanowiskach słonecznych. Najłatwiej rozmnożyć go z nasion wysiewanych jesienią lub wczesną wiosną. Rośliny łatwo dają także samosiewy. Mikołajek należy do roślin wybitnie sucholubnych, dlatego też nadaje się do zagospodarowywania suchych nieużytków.

Nawłoć pospolita (= złota rózga) – Solidago virgaurea L. (= Solidago virga-aurea L.)

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie:	widne lasy i zaroślach, przydroża, suche łąki i murawy, słoneczne zbocza
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	lżejsza, umiarkowanie wilgotna, piaszczysto-gliniasta
Termin kwitnienia:	VII-IX
Długość kwitnienia:	~ 4 tyg.
Rozmnażanie:	siew
Wydajność miodowa:	10-500 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	40-70 kg/ha
Kolor obnóży:	ceglastopomarańczowy

Nawłoć pospolita
Solidago virgaurea L.
[DE] Die Gewöhnliche Goldrute
[EN] European goldenrod

W Polsce jest jedynym rodzimym gatunkiem nawłoci. Rośnie w widnych lasach i zaroślach, na przydrożach, suchych łąkach i murawach oraz słonecznych zboczach. Niekiedy nazywana jest mimozą północy. Część podziemną rośliny stanowi krótkie kłącze oraz liczne korzenie.

Łodygi są wzniesione, rzadko owłosione, wewnątrz puste, osiągają 20-90 cm wysokości. Wyrastają z nich liczne liście: odziomkowe mają ogonki i eliptyczny lub jajowaty kształt, górne są lancetowate o bardzo krótkich ogonkach lub siedzące.

Kwiaty zebrane są w złocistożółte koszyczki o średnicy 0,5-2 cm, które tworzą wzniesione grona lub pozorne wiechy. Z ich wyglądem związana jest łacińska nazwa gatunkowa virga-aurea (łac. virga = gałązka, aureus = złoty) i jej polski odpowiednik złota rózga.

Najwięcej pszczół zbierających pyłek obserwuje się w godzinach 12:00-14:00. Dziesięć kwiatów produkuje 0,13-0,23 mg pyłku, z którego robotnice formują ceglastopomarańczowe obnóża. Wydajność pyłkowa wynosi 40-70 kg/ha.

Roślina dobrze rośnie na lżejszych, piaszczysto-gliniastych glebach o umiarkowanej wilgotności. Daje sobie radę także na podłożach suchych i piaszczystych. Lubi słoneczne stanowiska. Rozmnaża się z siewu wprost do gruntu we IX lub na rozsadnik w III. Rozsadę wysadza się na miejsce stałe w fazie 4-5 liści w rozstawie 30-40 × 15-20 cm.

Nawłoć kanadyjska – Solidago canadensis L.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie:	doliny dużych rzek, miejsca ruderalne, tereny kolejowe
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	praktycznie każda
Termin kwitnienia:	VII-IX
Długość kwitnienia:	~ 6-8 tyg.
Rozmnażanie:	podział, siew
Wydajność miodowa:	480-1000 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	45-90 kg/ha
Kolor obnóży:	ceglastopomarańczowy

Nawłoć kanadyjska
Solidago canadensis L.
[DE] Die Kanadische Goldrute
[EN] Canada goldenrod

Nawłoć kanadyjska została sprowadzona do Europy z Ameryki Północnej w calach dekoracyjnych. Niedługo potem zdziczała i zaczęła się intensywnie rozprzestrzeniać. W Polsce często występuje w dolinach dużych rzek (zwłaszcza w zaroślach łęgowych) oraz w miejscach ruderalnych.

Jest gatunkiem bardzo ekspansywnym, świetnie aklimatyzującym się do nowych warunków i przez przyrodników traktowany jest jako szkodliwy chwast zagrażający naszej rodzimej florze. W Polsce (i nie tylko) ma status rośliny inwazyjnej. Rośliny rosną w zwartych kępach i wolniej się rozrastają niż nawłoć późna.

Częścią podziemną rośliny jest kłącze, z którego wyrastają rozłogi. Część nadziemną stanowi wzniesiona, szorstko owłosiona na całej długości łodyga, osiągająca do 2 m wysokości. Liście są podłużnie-lancetowate, zaostrzone, ostro piłkowane, na górnej powierzchni wyraźnie szorstkie a spodem owłosione.

Łodyga zakończona jest kwiatostanem. Składa się on z wielu małych, żółtych koszyczków o średnicy 3-5 mm (mniejszych niż u nawłoci późnej) utworzonych z brzeżnych kwiatów języczkowatych stanowiących powabnię i kilkunastu środkowych kwiatów rurkowatych dostarczających pożytku.

Oprócz nektaru pszczoły zbierają z kwiatów także pyłek, najintensywniej w godzinach 10:00-12:00, z którego formują ceglastopomarańczowe obnóża. Wydajność pyłkowa zwartego łanu wynosi 45-90 kg/ha.

Roślina nie ma specjalnych wymagań klimatyczno-glebowych, świetnie daje sobie radę nawet na piaskach. Łatwo się rozrasta za pomocą kłączy oraz daje liczne samosiewy.

Nawłoć późna (= nawłoć olbrzymia) – Solidago gigantea Aiton.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie:	nieużytki, zręby leśne, doliny dużych rzek
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	piaszczysta, słaba
Termin kwitnienia:	VII-IX(X)
Długość kwitnienia:	~ 5-6 tyg.
Rozmnażanie:	podział, siew
Wydajność miodowa:	do 900 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	50-70 kg/ha
Kolor obnóży:	ceglastopomarańczowy

Nawłoć późna
Solidago gigantea Aiton.
[DE] Die Riesen-Goldrute
[EN] tall goldenrod

Jej ojczyzną jest Ameryka Płn., do Europy zaś została sprowadzona w XIX w. w celach ozdobnych. Jednakże roślina zdziczała i bardzo szybko zaczęła się rozrastać na nieużytkach, zrębach leśnych i w dolinach dużych rzek, skutecznie wypierając rodzime gatunki.

Często występuje na tych samych stanowiskach co nawłoć kanadyjska i podobnie jak ona otrzymała status rośliny inwazyjnej. Nawłoć późna wykształca silne, podziemne kłącza i rozłogi, dzięki którym rozrasta się, tworząc kępy lub łany.

Jej łodygi nadziemne (do 1,5-2 m wysokości) są wzniesione, często czerwonawo nabiegłe, nagie, jedynie odgałęzienia kwiatostanu pokryte są włoskami. Liście mają lancetowaty kształt i zaostrzony wierzchołek oraz gładką powierzchnię górną.

Kwiaty tworzą bardzo liczne, złotożółte koszyczki o średnicy 4-8 mm zebrane w piramidalne wiechy o długości do 25 cm. Pojedynczy koszyczek zbudowany jest z brzeżnych kwiatów języczkowatych oraz środkowych rurkowatych. Kwiaty języczkowate są nieznacznie dłuższe od rurkowatych.

Roślina dobrze rośnie nawet na słabych, piaszczystych glebach, ale co najmniej lekko wilgotnych.

Fot. Aneta Sulborska Nawłoć późna.

Ostrożeń warzywny (= czarcie żebro) – Cirsium oleraceum (L.) Scop.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie:	miejsca wilgotne, brzegi wód, rowy, wilgotne łąki, torfowiska
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	próchniczna, zasobna w składniki pokarmowe, o zmiennej wilgotności
Termin kwitnienia:	VII-IX
Długość kwitnienia:	~ 4 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	500-600 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	kremowy, jasnoszary

Ostrożeń warzywny
Cirsium oleraceum (L.) Scop.
[DE] Die Kohl-Kratzdistel
[EN] cabbage thistle, Siberian thistle

Występuje w miejscach wilgotnych, nad brzegami wód, w rowach, na wilgotnych łąkach i torfowiskach. Częścią podziemną rośliny jest walcowate, zgrubiałe w węzłach, niemal poziome kłącze.

Wyrastają z niego wzniesione, pojedyncze lub nieznacznie w górnej części rozgałęzione, wewnątrz puste łodygi, osiągające do 0,5-1,5 m wysokości. Liście mają miękkie, kolczaste brzegi oraz czasem włoski na powierzchni.

Nektarowanie rozpoczyna się po rozkwitnięciu kwiatów od wczesnych godzin rannych i trwa do końca dnia lub przedłuża się na kolejny dzień. Jeden kwiat wydziela w ciągu życia średnio 1,5  mg nektaru zawierającego 0,8  mg cukrów.

Ich koncentracja w nektarze wynosi 40-70%. Wśród cukrów dominuje głównie sacharoza. Wydajność miodowa wynosi 500-600 kg/ha. Miód z ostrożenia ma żółtawy kolor i bardzo słodki smak. Z pyłku robotnice formują duże, kremowe lub jasnoszare obnóża.

Ostrożeń warzywny. Fot. Aneta Sulborska

Gatunek najlepiej rośnie na glebach próchnicznych, zasobnych w składniki pokarmowe i o zmiennej wilgotności. Rozmnaża się z nasion.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"