Liście

Morfologia

Typowy liść rośliny dwuliściennej (np. lipy szerokolistnej) zbudowany jest z blaszki liściowej i ogonka, którego dolna część (nasada) zazwyczaj jest rozszerzona i przytwierdza liść do łodygi.

Liście mogą być utworzone z jednej blaszki (liście pojedyncze) lub składają się z mniejszych listków osadzonych na wspólnej osi (= osadce liściowej) – są to liście złożone.

Rodzaje liści złożonych

• 
  Trójlistkowe lub czterolistkowe – trzy lub cztery listki wyrastają z osi liścia np. u lucerny siewnej.
• 
  Dłoniastozłożone – kilka pojedynczych listków wyrasta jak palce u dłoni ze szczytu wspólnej osadki liściowej. Dobrym przykładem tego typu kwiatostanu są liście kasztanowca zwyczajnego.
• 
  Parzystopierzastozłożone – na osi liścia osadzone są pary listków, brak jest listka szczytowego. W jego miejscu może powstać wąs czepny (np. u wyki siewnej) lub wyrostek nazywany kończykiem (np. u bobu zwyczajnego).
• 
  Nieparzystopierzastozłożone – na osi liścia wyrastają pary listków, a jego wierzchołek zakończony jest jednym listkiem. Takie liście ma np. róża wielokwiatowa.

Kształt blaszki liściowej

Blaszka liściowa może mieć różny kształt. Wśród częściej spotykanych wyróżnia się:

• 
  równowąski np. u traw
• 
  lancetowaty np. babki lancetowatej
• 
  odwrotnie jajowaty np. dębu szypułkowego
• 
  jajowaty np. derenia jadalnego
• 
  wachlarzowaty np. miłorzębu dwuklapowego
• 
  sercowaty np. lipy szerokolistnej
• 
  oszczepowaty np. szczawiu zwyczajnego
• 
  eliptyczny np. buka zwyczajnego
• 
  tarczowaty np. nasturcji
• 
  igiełkowaty np. sosny

Brzeg blaszki liściowej

W zależności od rodzaju brzegu blaszki liściowej wyróżnia się liście:

• 
  Całobrzegie – o gładkim brzegu np. liście gruszy pospolitej.
• 
  Faliste – o bardzo łagodnych, zaokrąglonych wcięciach np. u buraka zwyczajnego.
• 
  Piłkowane (i podwójnie piłkowane) – z ostrymi ząbkami oddzielonymi równie ostrymi wcięciami (a’la zęby piły) np. u grabu pospolitego.
• 
  Ząbkowane (i podwójnie ząbkowane) – o ostrych ząbkach i zaokrąglonych wcięciach pomiędzy nimi np. u niecierpka gruczołowatego.
• 
  Karbowane (lub podwójnie karbowane) – z zaokrąglonymi ząbkami i ostrymi wcięciami pomiędzy nimi np. u rozchodnika kaukaskiego.

Wcięcia blaszki liściowej

Gatunki z liśćmi o blaszce pojedynczej mogą mieć blaszkę niepodzieloną (np. grusza pospolita) lub wcinaną. W zależności od głębokości wcięć wyróżnia się liście:

• 
  Wrębne– wcięcia dochodzą do ⅓ szerokości blaszki np. u dębu szypułkowego.
• 
  Klapowane– wcięcia dochodzą do ¼ szerokości blaszki np. liście klonu jaworu.
• 
  Dzielne– wcięcia dochodzą do ⅔ głębokości blaszki występują np. u mniszka lekarskiego.
• 
  Sieczne– wcięcia dochodzą niemal do nerwu głównego, liść sprawia wrażenie złożonego jak np. u sasanki zwyczajnej.

Unerwienie liści

Układ wiązek przewodzących (= nerwów) przebiegających w blaszce decyduje o wyróżnieniu kilku typów unerwienia:

• 
  równoległe – wiązki mają przebieg równoległy; ten typ unerwienia występuje głównie u roślin jednoliściennych np. u kukurydzy zwyczajnej.
• 
  łukowate – wiązki przebiegają równolegle względem siebie, odginając się łukowato w środkowej części blaszki np. w liściach babki lancetowatej.
• 
  widlaste (= wachlarzowate) – z nasady liścia wybiegają nerwy rozchodzące się wachlarzowato i rozgałęziające widlasto np. u miłorzębu.
• 
  siatkowe (dłoniaste, pierzaste) – wiązki przewodzące tworzą rozgałęzioną siatkę składającą się z odgałęzień kolejnych rzędów. Ten typ unerwienia występuje u większości roślin dwuliściennych np. u jabłoni domowej.

Typ ulistnienia

W zależności od sposobu ułożenia liści na łodydze wyróżnia się ulistnienie:

Modyfikacje liści

Rośliny przystosowując się do różnych warunków środowiska wykształciły zmodyfikowane liście:

• liście spichrzowe – które gromadzą w swoich tkankach materiały zapasowe np. kapusty.
• ciernie – ograniczają powierzchnię parowania, stanowią ochronę przed roślinożercami np. berberysa.
• wąsy czepne – cały liść lub tylko jego górna część ulega przekształceniu w wąsy służące do wspinania się po podporach. Występują np. u wyki.
• liście przykwiatowe (= górne) – towarzyszą kwiatom i kwiatostanom. Wśród nich wyróżnia się podsadkę – liść lub liście wyrastające u podstawy kwiatostanu (np. u astra nowoangielskiego), przysadkę – liść wyrastający u podstawy kwiatu (np. u konwalii) i podkwiatek – liść wyrastający na szypułce kwiatu (np. u narcyza).

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"