Kwiaty i kwiatostany
Struktura kwiatów
Kwiat roślin okrytozalążkowych jest zmodyfikowanym, skróconym pędem (którego liście zastały przekształcone w odpowiednie elementy kwiatu). Zazwyczaj osadzony jest na łodyżce nazywanej szypułką (= osią kwiatu), bądź może być siedzący (bez szypułki).
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Kielich utworzony jest z działek przypominających małe listki, które mogą być wolne lub zrośnięte. Najczęściej cechuje go zielona barwa, czasem może mieć także inny kolor np. bordowy u kuklika zwisłego.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Pręcik to męski organ rozrodczy utworzony z nitki (najczęściej wydłużonej) i osadzonej na jej szczycie główki, którą stanowią dwa pylniki połączone łącznikiem. Każdy pylnik utworzony jest z dwóch woreczków pyłkowych, w których powstają ziarna pyłku.
Sumę wszystkich pręcików w kwiecie nazywa się pręcikowiem. Słupek (gdy w kwiecie jest więcej słupków określa się je terminem słupkowie) jest żeńskim organem rozrodczym utworzonym z dolnej, zwykle rozszerzonej zalążni oraz szyjki (często wydłużonej) zakończonej znamieniem.
Po procesie zapylenia i zapłodnienia, zalążnia (czasem może to być także inna część kwiatu) przekształca się w owoc, a zalążki (lub zalążek) osadzone wewnątrz zalążni, tworzą nasiona (lub nasiono).
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Funkcja kwiatów
Kwiaty służą roślinom do rozmnażania płciowego, a żeby proces ten się dokonał musi go poprzedzić zapylenie. U większości roślin najkorzystniejsze jest zapylenie pyłkiem pochodzącym z innego kwiatu (tego samego gatunku) rosnącego na innym egzemplarzu – jest to tzw. zapylenie krzyżowe.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Kwitnienie
Każdy gatunek rośliny charakteryzuje się typową dla siebie, bardzo zmienną i zależną od warunków klimatyczno-glebowych, biologią kwitnienia. Dotyczy ona dziennej (suma pąków kwiatowych otwierających się w kolejnych godzinach dnia) i sezonowej dynamiki rozkwitania kwiatów (suma kwiatów rozwijających się na roślinie w ciągu całego okresu kwitnienia), długości życia pojedynczego kwiatu (np. kwiat wiesiołka żyje na ogół 1 dzień, a kwiat róży pomarszczonej 5 dni), pory otwierania się pąków kwiatowych (np. kwiaty wiesiołka otwierają się wieczorem, a kwiaty gryki wcześnie rano), fazy w jakiej kwiat pyli (u wielu gatunków pylniki pękają już w stadium pąka) i w której części dnia.
Niektóre gatunki kwitną krótko (np. robinia akacjowa ok. 12 dni), inne mają kwitnienie rozciągnięte w czasie (np. jasnota biała kwitnie od wiosny do pierwszych przymrozków). Czasem rośliny powtarzają kwitnienie (np. mniszek lekarski), lecz zawsze jest ono już mniej obfite.
Rodzaje kwiatostanów
Kwiaty mogą być osadzone pojedynczo na szczycie łodygi lub zebrane w zespoły nazywane kwiatostanami. W zależności od sposobu ich rozgałęziania wyróżnia się kwiatostany groniaste i wierzchotkowe. Te pierwsze cechują się rozgałęzieniami jednoosiowymi tzn., osie boczne kolejnych rzędów wyrastają z pąków znajdujących się na wciąż rosnącej osi głównej.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Kwiatostany groniaste
Grono – kwiaty osadzone są na krótkich szypułkach, zakwitają od dołu kwiatostanu ku górze. Często w dolnej części kwiatostanu widoczne są już zawiązane owoce, podczas gdy w części szczytowej znajdują się jeszcze pąki kwiatowe np. nostrzyk lekarski.
Kłos – kwiaty osadzone są na bardzo krótkich szypułkach lub są ich pozbawione (kwiaty siedzące). Zakwitają od dołu ku górze np. babka zwyczajna. Odmianą tego typu kwiatostanu jest kłos złożony.
Bazia (= kotka) – kwiaty są siedzące lub o bardzo krótkich szypułkach, osadzone na wiotkiej osi kwiatostanu, dzięki czemu kwiatostany zwisają. Po przekwitnięciu odpadają w całości od roślin. Tak dzieje się np. z kwiatostanami męskimi brzozy brodawkowatej.
Główka – oś kwiatostanu jest skrócona i zgrubiała. Wyrastają z niej kwiaty siedzące lub na bardzo krótkich szypułkach. Taki typ kwiatostanu ma np. koniczyna biała.
Wiecha – z osi kwiatostanu nie wyrastają pojedyncze kwiaty, lecz osie kolejnych rzędów (często też rozgałęzione) zakończone pojedynczymi kwiatami. Wiechy występują np. u lilaka japońskiego.
Baldach – oś główna jest skrócona, zaś osie boczne I rzędu są jednakowej długości, wyrastają jakby z jednego miejsca i zakończone są pojedynczym kwiatem. Przykładem gatunku o takim kwiatostanie jest np. czosnek olbrzymi.
Baldach złożony – ze skróconej osi głównej wyrastają osie boczne I rzędu tej samej długości. Na ich szczycie formują się osie boczne II rzędu zakończone pojedynczymi kwiatami tworzące baldaszki np. arcydzięgiel lekarski. Pod całym kwiatostanem często wyrastają liście przykwiatowe nazywane pokrywami a pod poszczególnymi baldaszkami – pokrywki. Ich wygląd, układ i liczba często stanowią cechę diagnostyczną pozwalającą odróżnić poszczególne gatunki.
Baldachogrono – z osi głównej wyrastają osie boczne różnej długości zakończone pojedynczym kwiatem. Kwiaty ułożone są mniej więcej w jednej płaszczyźnie np. jarząb pospolity
Koszyczek – oś główna nazywana osadnikiem kwiatostanowym jest zgrubiała i spłaszczona, wyrastają z niej brzeżne kwiaty nibyjęzyczkowate lub lejkowate (np. u chabra górskiego); u niektórych gatunków nie ma ani jednych, ani drugich (np. wrotycz pospolity) i centralnie umiejscowione kwiaty rurkowate (np. słonecznik zwyczajny) lub cały kwiatostan wypełniony jest przez kwiaty języczkowate (np. cykoria podróżnik). Na dolnej stronie osadnika usytuowane są liście nazywane listkami okrywy koszyczka.
Kwiatostany wierzchotkowate
Sierpik i podobny do niego skrętek – to wierzchotki jednoramienne (= jednopromieniste), w których kolejne osie boczne wyrastają zawsze z jednej strony osi głównej pod kątem mniejszym niż 90° w stosunku do poprzedniej (układ osi bocznych a’la ślimak). Występuje np. u farbownika lekarskiego.
Wachlarzyk i podobna do niego dwurzędka – są wierzchotkami jednoramiennymi, w których osie boczne kolejnych rzędów (każda oś boczna daje tylko jedno rozgałęzienie kolejnego rzędu) wyrastają na przemian raz z jednej,
raz z drugiej strony osi głównej i są ustawione w jednej płaszczyźnie np. u irysa.
Wierzchotka dwupromienista (= dwuramienna) – oś główna kwiatostanu rośnie dopóki na jego wierzchołku nie rozwinie się kwiat, wówczas poniżej niego wyrastają dwie osie boczne I rzędu zakończone pojedynczym kwiatem. Wierzchotkę dwupromienistą wytwarza np. firletka poszarpana.
Wierzchotka wielopromienista (= wieloramienna) – pod kwiatem szczytowym wyrasta kilka osi bocznych zakończonych pojedynczym kwiatem. Taki typ kwiatostanu występuje np. u wilczomlecza sosnki.