fbpx

NEWS:

w wydaniu tradycyjnym (papierowym) strona: 38

Inwazyjne gatunki obce wykorzystywane w pszczelarstwie, cz. 2.

W pierewszej części artykułu zdefiniowano, czym są gatunki obce oraz inwazyjne. Zwrócono uwagę na to, że główne zagrożenie, jakie niosą ze sobą obcy przybysze, to wypieranie rodzimych gatunkow z ich naturalnych siedlisk, często niezwykle rzadkich i cennych przyrodniczo.

Część roślin inwazyjnych stanowi jednak dobrą bazę pokarmową dla pszczół i z tego względu leżą w kręgu zainteresowań pszczelarzy.

Poniżej przedstawiono najczęściej spotykane obce gatunki inwazyjne, niezwykle popularne wśród pszczelarzy (zwłaszcza ze względu na swoją miododajność).

Pasieka nr 73 (5/2015)
Nawłoć.

Rdestowce

Rdestowiec japoński lub ostrokończysty (Reynoutria japonica Houtt.)*. Jest rośliną o dobrej wydajności miodowej, wynoszącej ok. 250 kg/ha(1). Należy do 100 najniebezpieczniejszych pod względem inwazyjności gatunków świata(2).

Charakteryzuje go szybki wzrost i szybkie rozprzestrzenianie się. Osiąga wysokość nawet do 3 m. Toleruje każdy rodzaj gleby, dlatego też błyskawicznie opanowuje nie tylko nieużytki, ale także skraje lasów, łąki, brzegi cieków i zbiorników wodnych.

Zajmuje duże połacie i tworzy zwarte łany, wypierając całkowicie rodzime gatunki i zmieniając skład flory. Jego kłącza przebijają asfalt, beton, rurociągi. Zwalczanie jest trudne i kosztowne, a do tego gatunek ten posiada niezwykłą zdolność do regeneracji.

Jego nasiona oraz drobne fragmenty roślin, z których może się rozwinąć, są łatwo roznoszone przez wodę, co pozwala na kolonizowanie nowych obszarów.

Rdestowiec sachaliński (Reynoutria sachalinensis (F. Schmidt) Nakai)*. Gatunek bardzo podobny do rdestowca japońskiego, tylko o większych sercowatych liściach. Równie niebezpieczny gatunek inwazyjny, istotnie wpływający na gatunki rodzime.

Tworzy zwarte płaty zajmujące duże powierzchnie. Bardzo ekspansywny i trudny w zwalczaniu.

Rdestowiec czeski lub pośredni (Reynoutria × bohemica Chrtek & Chrtkova)*. Jest mieszańcem pomiędzy dwoma wcześniej wymienionymi rdestowcami, który pojawił się spontanicznie w Europie Środkowej. Podobnie jak gatunki, z których się wywodzi, stanowi duże zagrożenie dla rodzimej flory.

Niecierpek gruczołowaty
(Impatiens glandulifera Royle.)*

Ze względu na bardzo dużą wydajność miodową (nawet do 700 kg/ha(3) często podsiewany w okolicach pasiek. Nadal uprawiany także w ogrodach przydomowych jako roślina ozdobna. Tymczasem roślinę tę charakteryzuje szeroka tolerancja środowiskowa, brak naturalnych wrogów i łatwa regeneracja.

Pasieka nr 73 (5/2015)
Niecierpek gruczołowaty.

Dorasta do 2-3 m wysokości. Jest rośliną jednoroczną, a więc predysponowaną do kolonizacji miejsc okresowo zaburzonych. Wytwarza duże ilości nasion, dzięki czemu szybko się rozprzestrzenia zajmując bardzo duże powierzchnie.

Okazy tego gatunku tworzą w dolinach rzecznych trudne do przebycia, wysokie zarośla. Szybko zasiedlają też odsłonięte odcinki brzegów, gdzie powoli wypierają inne rośliny i stanowią zagrożenie dla różnorodności gatunkowej.

Niecierpek często wkracza do zbiorowisk, które uznawane są za rzadkie i cenne w skali Europy (dyrektywa siedliskowa)(4). Znacząco konkuruje o zapylacze. W miarę ocieplania się klimatu robi się coraz bardziej ekspansywny.

Robinia akacjowa
(Robinia pseudoaccacia L.)

Wykazuje niewielkie wymagania środowiskowe. Jest gatunkiem szybko rosnącym i regenerującym się. Tworząc silne odrosty korzeniowe potrafi w szybkim czasie opanować duże połacie terenu. Wysusza głębsze warstwy gleby oraz wzbogaca w azot warstwę powierzchniową, przez co doprowadza do poważnych zmian warunków glebowych.

Pasieka nr 73 (5/2015)
Grochodrzew (robinia akacjowa).

W efekcie tych zmian w miejscu jej występowania dochodzi do wycofywania się gatunków lokalnych (na przykład leśnych) i wkraczania na ich miejsce roślin azotolubnych. Zmienia się zatem całkowicie skład gatunkowy flory.

Trojeść amerykańska
(Asclepias syriaca L.)*

Posiada małe wymagania glebowe, łatwo się rozprzestrzenia, szybko rośnie i osiąga duże rozmiary (do 1,8 m). Wykazuje działanie allelopatyczne względem innych roślin. Roślina bardzo ekspansywna, wkracza na siedliska rodzimych gatunków skutecznie je wypierając.

Pasieka nr 73 (5/2015)
Trojeść amerykańska.

Blokuje również proces naturalnej sukcesji. Bardzo łatwo rozmnaża się z podziemnych rozłogów, jak i z nasion tworząc rozległe, jednogatunkowe, trudne do usunięcia połacie. Jest odporna na niekorzystne warunki środowiska, zwłaszcza na suszę.

Uznawana za najbardziej nektarodajny spośród wszystkich obecnie u nas zaaklimatyzowanych gatunków. Wydajność miodowa sięga 600 kg/ha(5).

Nawłocie

Nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis L.). Jest chętniej oblatywana przez pszczoły niż pozostałe nawłocie. Pomimo dużej produkcji nektaru (wydajność miodowa do 800 kg/ha), wpływa negatywnie na różnorodność gatunkową i liczebność dzikich zapylaczy (np. pszczół samotnic, motyli, bzygowatych), poprzez redukcję ich bazy pokarmowej.

Dzieje się tak dlatego, ponieważ są one bardzo wrażliwe na spadek liczebności rodzimych gatunków i nie są w stanie szybko przestawić się na oblatywanie innych roślin. Nawłoć kanadyjska zmienia również lokalne warunki siedliskowe poprzez modyfikację chemizmu gleby i przyśpieszanie akumulacji martwej materii organicznej.

Wpływa to na populację owadów będących wąskimi specjalistami siedliskowymi, takich jak np. wiele gatunków pszczół. Wiąże się z tym również niższa liczba gatunków ptaków łąkowych w porównaniu do łąk bez nawłoci. Nawłoć kanadyjska silnie konkuruje z roślinami rodzimymi.

Wykazuje działanie allelopatyczne. Produkuje dużą ilość łatwo rozsiewanych przez wiatr nasion, a także posiada bardzo rozbudowany system podziemnych kłączy, co sprawia, że szybko przyjmuje rolę dominanta w zbiorowiskach zielnych.

Ma zdolność zasiedlania zarówno siedlisk naturalnych, jak i synantropijnych, ponieważ jest gatunkiem, który doskonale się aklimatyzuje i szybko opanowuje nowe tereny. Posiada szeroki zakres tolerancji w odniesieniu do warunków środowiska, dlatego może zasiedlać nawet skrajnie ubogie w składniki pokarmowe tereny.

Ponadto jest rośliną bardzo odporną na suszę, mróz a nawet zalewanie. Tworząc zwarte, jednogatunkowe łany bardzo ujednolica krajobraz(6).

Nawłoć późna lub olbrzymia (Solidago gigantea Aiton). Gatunek niosący ze sobą podobne zagrożenia jak nawłoć kanadyjska. Występuje masowo na podobnych terenach, czyli obszarach porolnych, poprzemysłowych oraz różnego rodzaju nieużytkach.

Skutecznie konkuruje z gatunkami rodzimymi, wypierając je z naturalnych siedlisk. Wpisana jest na listy gatunków inwazyjnych w wielu krajach europejskich. Wykazuje działanie allelopatyczne i hamuje rozwój innych roślin. Ma doskonałą zdolność do aklimatyzacji oraz świetnie radzi sobie w trudnych warunkach środowiskowych.

Może modyfikować obieg fosforu i węgla w glebie a także negatywnie wpływa na zawartość dostępnych form fosforu, azotu azotanowego i trwałość agregatów glebowych.

Barszcze

Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi Manden.).* Ze względu na swoje rozmiary (dorasta do 5 m wysokości) i ogromną produkcję biomasy, barszcz zaczął być stosowany w Związku Radzieckim od lat 40. XX wieku jako roślina pastewna.

Później, z uwagi na dobrą wartość pszczelarską, wysiewany był także przez pszczelarzy na wszelkiego rodzaju niewykorzystywanych skrawkach gruntu. Masowych upraw zaprzestano, gdy okazało się, że roślina ta stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego (zawiera furanokumarynę, która wywołuje oparzenia skóry, a także działa neurotoksycznie).

Po porzuceniu upraw gatunek ten zaczął samorzutnie rozprzestrzeniać się w wielu regionach Polski. Jest rośliną niezwykle ekspansywną i żywotną. Rośnie zwykle masowo, tworzy jednogatunkowe agregacje i zmienia skład dotychczasowych fitocenoz.

Tam gdzie występuje, bogactwo gatunkowe spada o ok. ⅔ w porównaniu do analogicznych siedlisk bez barszczu Sosnowskiego. Wykazuje silne oddziaływanie allelopatyczne na inne gatunki. Zatrzymuje 80% światła i występując na siedliskach otwartych, powoduje ustępowanie gatunków światłolubnych.

Masowo porasta brzegi wód i niekorzystnie oddziałuje na tamtejszą florę i faunę. Poza tym przyczynia się do zwiększenia erozji brzegów, ponieważ wypiera wzmacniające brzegi rośliny kłączowe.

Barszcz Mantegazziego lub kaukaski (Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier)*. Jego negatywny wpływ na środowisko jest bardzo podobny do barszczu Sosnowskiego. Tak samo jak on zaliczany jest do groźnych obcych gatunków inwazyjnych. Został sprowadzony jako roślina ozdobna. Wywiera negatywny wpływ na rodzime składniki zbiorowisk roślinnych.

Zakończenie

Inwazyjne gatunki obce są przyczyną wielu nieodwracalnych szkód w środowisku naturalnym oraz w gospodarce człowieka. Poprzez ich przypadkowe bądź celowe wprowadzanie zmniejsza się bioróżnorodność naszego kraju, która jest bardzo cenna w skali Europy.

Giną również bezpowrotnie rzadkie i cenne dla Polski ekosystemy, dla których gatunki inwazyjne stanowią szczególne zagrożenie.

Wymienione w niniejszej publikacji gatunki zostały celowo przywiezione i rozpowszechnione na terenie Polski i Centralnej Europy. W przypadku większości gatunków introdukcja miała miejsce w odległych czasach, w XVIII i XIX wieku.

Obecnie, żadnej z tych roślin nie można wprowadzać do środowiska przyrodniczego, a kilku z nich nie można nawet posiadać. Tymczasem pomimo zakazów prawnych niektóre z tych gatunków są uprawiane i rozpowszechniane drogą „z rąk do rąk”.

Wciąż zdarzają się spontaniczne „ucieczki” z miejsc uprawy do środowiska naturalnego, nierzadko rośliny te bywają przenoszone na siedliska naturalne przez dzikie zwierzęta czy nieświadomie przez ludzi. Wystarczy przyjrzeć się efektom rozprzestrzeniania najgroźniejszych gatunków, by uświadomić sobie, że „ciche przyzwalanie” na ich uprawę może okazać się dużym błędem i prowadzić do nieodwracalnych zmian w niektórych ekosystemach.

Wobec takiego problemu ważna jest edukacja społeczeństwa oraz zapobieganie działaniom mogącym skutkować dalszym niekontrolowanym rozprzestrzenieniem się któregoś z inwazyjnych gatunków obcych. W przypadku pszczelarstwa istnieje wiele wysoce miododajnych i lubianych przez pszczoły rodzimych gatunków roślin, które z powodzeniem można stosować zamiast niebezpiecznych przybyszów z innych krajów.

Dostępnych jest również szereg publikacji na temat możliwości zastąpienia stosowanych w pożytkach pszczelarskich inwazyjnych gatunków obcych rodzimymi gatunkami, równie wydajnymi. Są to np. prace Zaborskiego Parku Krajobrazowego, autorstwa pani Justyny Rymon Lipińskiej: „Zamień nawłocie na malwy przy płocie - gatunki inwazyjne w ogrodzie” i „Tradycyjne ogrody przyjazne naturze i krajobrazom” oraz publikacje dra hab.

Zbigniewa Kołtowskiego (Instytut Ogrodnictwa, Oddział Pszczelnictwa w Puławach, Zakład Zapylania Roślin), m.in. „Wielki Atlas Roślin Miododajnych”, „Pożytki pszczele, zapylanie i miododajność roślin”, „O wartości pszczelarskiej krzewów owocowych”, „Dobre, lecz mało znane rośliny pożytkowe kwitnące w czerwcu”, „Astry jesienne – jeden z najpóźniejszych pożytków” i wiele innych.

mgr inż. Luiza Dawidowicz
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu


Źródło artykułu:
E.M. Szymański (red.) Współczesne uwarunkowania działalności gospodarstw pasiecznych, Wydawca Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszczelarzy w Zgorzelcu, Zgorzelec 2014, s. 93-109. Monografia naukowa została wydana z okazji Konferencji Młodych Naukowców „Współczesne uwarunkowania działalności gospodarstw pasiecznych” odbywającej się w Zgorzelcu w dniach 5-6 kwietnia 2014 r.

* konieczność uzyskiwania zezwolenia na przetrzymywanie, uprawę, rozmnażanie i sprzedaż


Bibliografia

  • Bylicka M., Obce gatunki inwazyjne (IAS) w Polsce – zagrożenie dla gospodarki i środowiska przyrodniczego, 2010, w: www.witrynawiejska.org.pl [on line]. Pozyskano: 2014-06-10; 16:00. Dostępny w: http://www.witrynawiejska.org.pl/zwierzeta/item/21841-obce-gatunki-inwazyjne-ias-w-polsce-zagrozenie-dla-gospodarki-i-srodowiska-przyrodniczego,
  • Dajdok Z., Śliwiński M., Romański M., Krzysztofiak A., Krzysztofiak L., Gatunki inwazyjne jako zagrożenie dla bioróżnorodności, w: www.wigry.win.pl [on line]. Pozyskano: 2014-06-11; 12:30. Dostępny w: http://www.wigry.win.pl/inf_i_rozw/budowa_por/por4_4.htm,
  • Jackowiak B., Modele ekspansji roślin synantropijnych i transgenicznych. Phytocoenosis. Seminarium Geobotanicum, Vol. 11. Białowieża, 1999, s. 3-16,
  • Jaroszewicz B., Obcy w natarciu – mechanizmy i ekologiczne skutki inwazji, Wykład wygłoszony w 2010 r., Uniwersytet Warszawski, Wydział Biologii, 2010,
  • Kamieniecki K., Gatunki inwazyjne, w: www.eko.org.pl [on line]. Ostatnia aktualizacja: 14.09.2009 [pozyskano: 2014-06-11; 13:00]. Dostępny w: http://www.eko.org.pl/index_trendy.php?dzial=2&kat=17&art=1560,
  • Kołtowski Z., Wielki atlas roślin miododajnych, Wyd. I. Przedsiębiorstwo Wydawnicze Rzeczpospolita S.A., Warszawa, 2006, s. 327,
  • Kornaś J., Oddziaływanie człowieka na florę: mechanizmy i konsekwencje. Wiadomości Botaniczne, 25 (3) 1981, s. 165-182,
  • Lowe S., Browne M., Boudjelas S., De Porter M., 100 of het Word’s Worst Invasive Alien Species. A Selection from the Global Invasive Database. ISSG IUCN, 2000, s. 12,
  • Moroń D., Lenda M., Skórka P., Inwazja nawłoci zmniejsza liczebność i różnorodność dziko żyjących pszczół, W: www.witrynawiejska.org.pl [on line]. Pozyskano: 2014-06-11; 13:30. Dostępny w: http://www.witrynawiejska.org.pl/przesiebiorczosc/pszczelarstwo/item/40596-inwazja-nawloci-zmniejsza-liczebnosc-i-roznorodnosc-dziko-zyjacych-pszczol,
  • Rymon Lipińska J., Zamień nawłocie na malwy przy płocie – gatunki inwazyjne w ogrodzie, WFOŚiGW, Gdańsk 2014, s. 36,
  • Solarz W., Inwazje biologiczne jako zagrożenie dla przyrody, w: Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 47 (1), 2007, s. 128-133,
  • Solarz W., Przyczyny i skutki inwazji biologicznych na świecie i w Polsce, w: Studia i Materiały CEPL w Rogowie, R.14, Zeszyt 33/4/2012, 2012, s. 9-14,
  • Tokarska-Guzik B., The establishment and spread of alien plant species (kenophytes) in the flora of Poland. Nr 2372. Wydawnictwo UŚl, Katowice, 2005, s.192,
  • Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński C., Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, GDOŚ, Warszawa 2012, s. 197.
  • Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. U. L 206 z 22.7.1992, str. 7),
  • Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: W kierunku strategii UE w sprawie gatunków inwazyjnych; COM (2008) 789. [Pozyskano: 2014-06-24; 18:00]. Dostępny w: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2008:0789:FIN:PL:PDF,
  • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz. U. Nr 210, poz. 1260),
  • Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.).
  • www.atlas-roslin.pl, [on line], pozyskano: 2014-06-10; 14:30,
  • www.iop.krakow.pl, [on line], pozyskano: 2014-06-10; 16:30.

Przypisy:

  1. Kołtowski Z., Wielki atlas roślin miododajnych. Wyd. I. Przedsiębiorstwo Wydawnicze Rzeczpospolita S.A., Warszawa, 2006, s. 327,
  2. Lowe S., Browne M., Boudjelas S., De Porter M., 100 of het Word’s Worst Invasive Alien Species. A Selection from the Global Invasive Database. ISSG IUCN, 2000, s. 12,
  3. Kołtowski Z., Wielki atlas roślin miododajnych, Wyd. I. Przedsiębiorstwo Wydawnicze Rzeczpospolita S.A., Warszawa, 2006, s. 327,
  4. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. U. L 206 z 22.7.1992, str. 7),
  5. Kołtowski Z., Wielki atlas roślin miododajnych, Wyd. I. Przedsiębiorstwo Wydawnicze Rzeczpospolita S.A., Warszawa, 2006, s. 327,
  6. Kołtowski Z., Wielki atlas roślin miododajnych, Wyd. I. Przedsiębiorstwo Wydawnicze Rzeczpospolita S.A., Warszawa 2006, s. 327,

pobierz darmowy ebook


 Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"