fbpx

NEWS:

w wydaniu tradycyjnym (papierowym) strona: 42

Drzewa owocowe źródłem pokarmu dla pszczoły miodnej

Mimo że kalendarzowa jesień – jakże złota w tym roku – wciąż trwa, myśli wielu pszczelarzy kierują się ku wiośnie. Oczywiście na pierwszym miejscu pojawia się troska: o zimowlę i przeżycie rodzin pszczelich, również o przedwiośnie i warunki atmosferyczne, jakie będą wówczas panowały, ale uczuciu temu towarzyszy radość z nadchodzącego nowego sezonu pasiecznego.
A wówczas, jak bumerang, powróci sprawa pożytków – ich dostępności, obfitości, ciągłości etc. Dlatego też w niniejszym artykule chciałabym przypomnieć rośliny od stuleci uprawiane przez człowieka dla ich smacznych owoców, jednocześnie odgrywające niebagatelną rolę w życiu pszczoły miodnej (stanowią głównie pożytek rozwojowy) oraz innych owadów zapylających, dostarczając im pokarmu (zarówno węglowodanowego, jak i białkowego).
Przedstawię kilka gatunków drzew owocowych, których pojedyncze egzemplarze rosną niemal w każdym przydomowym ogrodzie, natomiast większe nasadzenia spotyka się w określonych rejonach Polski, np. w okolicach Grójca czy Sandomierza.

Jabłoń domowa – Malus domestica Borkh.

Rodzina: Rosaceae – różowate

W klimacie umiarkowanym i chłodnym jabłoń domowa zaliczana jest do najważniejszych drzew owocowych uprawianych już od 5 tys. lat. Gatunek powstał w wyniku krzyżowania się dziko rosnących jabłoni oraz prawdopodobnie prac hodowlanych prowadzonych przez człowieka.

Pasieka nr 93 ([PAS93], styczeń-luty 2019, drzewa_na_glowne_morela_pospolita_(3))
Morela pospolita. fot. Aneta Sulborska

Drzewa różnych odmian (w literaturze pomologicznej wymienianych jest ich ponad 10 tys.) mogą osiągać wysokość od 6 do 15 m. Wykształcają jajowato-lancetowate lub jajowate, nieco owłosione liście. W maju zakwitają duże, białe lub różowe kwiaty zebrane w małe baldaszki.

Pasieka nr 93 ([PAS93], styczeń-luty 2019, drzewa_jablon_domowa_(22))
Jabłoń domowa. fot. Aneta Sulborska

Kwiaty zawierają około 30 pręcików i 1 słupek z pięcioma szyjkami zrośniętymi u nasady. Owocem jest tzw. owoc szupinkowy (= rzekomy, pozorny, który powstaje z rozrośniętej zalążni słupka i dna kwiatowego, stanowiącego główną masę owocu) typu jabłko o barwie żółtej, czerwonej lub zielonej.

Spożywa się go na surowo lub po przetworzeniu w postaci suszu, kompotu, marmolady, galaretki, soku, octu, wina (m.in. cydr) lub winiaku (m.in. francuski calvados).

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Grusza pospolita – Pyrus communis L.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Powstała w wyniku wielokrotnego krzyżowania dziko rosnących gatunków grusz. Została udomowiona już w starożytności. Jest drzewem o stożkowatej koronie, dorastającym do 20 m wysokości. Wykształca okrągłe lub jajowate, z wierzchu połyskujące liście.

Pasieka nr 93 ([PAS93], styczeń-luty 2019, drzewa_grusza_pospolita_(2))
Grusza pospolita. fot. Aneta Sulborska

Kwitnie w maju, kilka dni wcześniej niż jabłonie. Białe lub lekko różowe kwiaty o średnicy około 3 cm mają 5 działek kielicha i 5 płatków korony, około 20 pręcików o fioletowoczerwonych pylnikach i 1 słupek z pięcioma wolnymi szyjkami słupka.

Pręciki są początkowo zagięte do środka kwiatu, a po około 2–4 dniach odginają się, uwalniając dostęp do nektaru produkowanego przez tkankę umieszczoną w górnej części wklęsłego dna kwiatowego. Po przekwitnięciu kwiatów powstają pozorne (= szupinkowe) owoce o wydłużonym kształcie – w zależności od odmiany – w kolorze od zielonego, poprzez żółty do czerwonego, zawierające charakterystyczne komórki kamienne rozmieszczone w pobliżu gniazda nasiennego.

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Wiśnia pospolita – Cerasus vulgaris Mill.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Nazwa Cerasus prawdopodobnie wywodzi się od portu Kerasund (dzisiejszy Giresun; Turcja), skąd wiśnia przedostała się do Europy południowej i zachodniej. W dawnej Polsce należała do najpopularniejszych drzew owocowych.

Roślina dorasta do 10 m wysokości, dając liczne odrośla korzeniowe. Korona wiśni jest okrągła, o wielu cienkich, na ogół zwisających pędach. Liście mają jajowaty kształt, są zaostrzone, brzegiem piłkowano-karbowane. Białe kwiaty zawierające około 30 pręcików i 1 słupek wyrastają po 2–4 w baldaszkach.

Pasieka nr 93 ([PAS93], styczeń-luty 2019, drzewa_wisnia_pospolita_(2))
Wiśnia pospolita. fot. Aneta Sulborska

Kwitną od końca kwietnia do połowy maja. Owoce stanowią jasnoczerwone (wiśnie szklanki) do prawie czarnych (wiśnie sokówki) pestkowce o kwaśnym i soczystym miąższu. Spożywa się je bezpośrednio lub wykorzystuje na przetwory: soki, kompoty, dżemy, nalewki, likiery.

Liście pachną lekko kumaryną i służą jako przyprawa (m.in. przy kiszeniu ogórków) oraz dodatek do tabaki i tytoniu.

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Wiśnia jest bardzo wytrzymała na niską temperaturę oraz znosi dużą wilgotność i suszę. Preferuje stanowiska słoneczne. Może rosnąć na jałowych piaskach i ciężkich glinach, jednak najlepiej czuje się na ziemiach gliniastych, lekkich, średnio wilgotnych.

Rozmnażanie polega na wykopywaniu odrostów korzeniowych. Można też wiosną wysiewać nasiona (uprzednio poddane stratyfikacji) a w sierpniu okulizować siewki oczkami z pędów, które już owocowały.

Śliwa domowa – Prunus domestica L.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Gatunek prawdopodobnie pochodzi z rejonu Kaukazu. Drzewo osiąga wysokość do 10 m. Wykształca jajowate, owalne lub lancetowato-owalne liście o ciemnozielonej barwie. Na przełomie kwietnia i maja rozwijają się białe kwiaty o delikatnym, przyjemnym zapachu, zebrane w pęczki po 2–3.

Swoją budową bardzo przypominają kwiaty wiśni. Owocem jest fioletowy pestkowiec z podłużną bruzdą i nalotem woskowym na powierzchni. Dawne podręczniki sztuki sadowniczej zalecały zbiór owoców bez dotykania ich skórki, tak by nie zniszczyć wspomnianej warstewki wosku, który miał chronić owoce przed utratą wody w czasie przechowywania (mówimy o czasach, gdy nie było chłodni i przechowalni).

Pasieka nr 93 ([PAS93], styczeń-luty 2019, drzewa_sliwa_domowa)
Śliwa domowa. fot. Aneta Sulborska

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Morela pospolita (= morela zwyczajna) – Prunus armeniaca L.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Jest niewielkim drzewem dorastającym do 3–8 m wysokości, udomowionym przez Chińczyków prawdopodobnie w III w. p.n.e. Do Europy przywędrowała z Armenii, co upamiętnia łacińska nazwa gatunkowa armeniaca. Roślina wykształca okrągło-jajowate liście o gładkiej blaszce i długich ogonkach.

Kwitnie przed rozwojem liści w kwietniu, najwcześniej ze wszystkich naszych drzew owocowych, dlatego istnieje ryzyko przemarzania kwiatów podczas wiosennych przymrozków. Białe lub lekko różowe kwiaty wyrastają na bardzo krótkich szypułkach.

Pasieka nr 93 ([PAS93], styczeń-luty 2019, drzewa_morela_pospolita_(6))
Morela pospolita. fot. Aneta Sulborska

Zawierają liczne pręciki i 1 słupek. Owoce to okrągławe pestkowce barwy pomarańczowej lub czerwonawej z lekko omszoną skórką, doskonałe zarówno do spożycia na surowo, jak też do sporządzania przetworów i na susz. Poleca się je w leczeniu anemii (zawierają bardzo dużo żelaza), wzmacniają także serce i naczynia krwionośne.

Nasiona mogą stanowić substytut migdałów, pozyskuje się z nich również olejek migdałowy. Drewno jest cenione ze względu na swoją twardość.

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Brzoskwinia zwyczajna (= brzoskwinia właściwa) – Prunus persica (L.) Batsch

Rodzina: Rosaceae - różowate

Jest krzewem lub drzewem dorastającym do 3–6 m wysokości, wywodzącym się z Chin. Wykształca długie, wąskie liście o drobno piłkowanym brzegu. Ciemnoróżowe, rzadziej białe kwiaty, wyrastają na bardzo krótkich szypułkach. Zakwitają przed rozwojem liści pod koniec kwietnia lub na początku maja.

Kwiaty cechują się pięciokrotnym okwiatem (utworzonym z 5 zewnętrznych działek kielicha i 5 wewnętrznych płatków korony), mają liczne pręciki i 1 słupek. Owocem jest kulisty pestkowiec, który w zależności od odmiany, może być gładki (nektarynka) lub silnie omszony.

Pasieka nr 93 ([PAS93], styczeń-luty 2019, drzewa_brzoskwinia_zwyczajna_(1))
Brzoskwinia zwyczajna. fot. Aneta Sulborska

Zalicza się go do jednego z najwykwintniejszych owoców deserowych, wykorzystywanych także na przetwory (galaretki, soki, wina, dżemy).

Nasiona zwierają amygdalinę, która przy rozkładzie wydziela trujący cyjanowodór. Odmiany z jądrami o niskiej zawartości tego glikozydu nadają się o produkcji marcepanu. Z wyprażonych nasion uzyskuje się czarną farbę.

W okresie I i II wojny światowej pestki spalano na węgiel i wykorzystywano jako filtr do masek przeciwgazowych. W Chinach i Japonii drzewo jest także uprawiane w celach ozdobnych.

Pasieka nr 93 ([PAS93], styczeń-luty 2019, drzewa_brzoskwinia_zwyczajna_(4))
Brzoskwinia zwyczajna. fot. Aneta Sulborska

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Czereśnia ptasia (= czereśnia dzika, trześnia) – Prunus avium L.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Gatunek rośnie dziko na terenie całej Polski, a odmiany od niego pochodzące są uprawiane jako rośliny sadownicze. Drzewo osiąga wysokość 25–30 m i może żyć do 400 lat. Wykształca rozłożystą koronę oraz masywny pień i konary z czerwonobrązową, błyszczącą korą oraz dużymi przetchlinkami.

Liście czereśni są odwrotnie jajowate, z wierzchu ciemnobłyszczące, brzegiem karbowano-piłkowane. Na ogonku liściowym widać 1–2 czerwonawe gruczoły stanowiące nektarniki pozakwiatowe, najczęściej jednak nie wydzielające nektaru.

Pasieka nr 93 ([PAS93], styczeń-luty 2019, drzewa_czeresnia_ptasia_(2))
Czereśnia ptasia. fot. Aneta Sulborska

Białe kwiaty na długich szypułkach skupione w baldachy pojawiają się przed rozwojem liści (koniec kwietnia lub początek maja). Kwiaty wykształcają od 20 do 30 pręcików oraz 1 słupek. Nektarnik znajduje się na powierzchni talerzykowatego dna kwiatowego, a obficie produkowany nektar jest łatwo dostępny dla owadów.

Owoce to kuliste pestkowce o barwie od żółtej do prawie czarnej. Ich spożywanie wskazane jest zwłaszcza dla osób wyczerpanych (psychicznie, fizycznie), starszych i rekonwalescentów. Stanowią także atrakcyjny pokarm dla ptaków, które przyczyniają się do rozsiewania nasion.

Drewno znalazło zastosowanie jako okładzina oraz do wyrobu różnych elementów konstrukcyjnych.

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Dr Aneta Sulborska
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie


 Wydanie tradycyjneZamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"