BYLINY OZDOBNE

Przegorzan pospolity – Echinops ritro L.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	praktycznie każda, z wyjątkiem podmokłej
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	~ 5 tyg.
Rozmnażanie:	siew owoców
Wydajność miodowa:	470 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	~ 60 kg/ha
Kolor obnóży:	kremowobiały

Przegorzan pospolity
Echinops ritro L.
[DE] Die Ruthenische Kugeldistel
[EN] southern globethistle

Osiąga wysokość do 1-1,2 m. Wykształca białofilcowate łodygi oraz pierzasto wcinane liście. Kwiaty tworzące jednokwiatowe koszyczki zebrane są w główki o średnicy 2-4 cm, pojawiają się w VII-VIII. Cechuje je piękna, niebieska barwa.

Wydajność miodową oszacowano na około 470 kg/ha. Jeden kwiat produkuje średnio 0,9 mg pyłku, który jest materiałem na kremowobiałe obnóża. Wydajność pyłkowa wynosi około 60 kg/ha.

Rośliny preferują słoneczne stanowiska oraz praktycznie każdą glebę, z wyjątkiem podmokłej. Rozmnażają się z nasion, które najlepiej wysiewać do inspektów w II-IV. Warunkiem dobrych wschodów jest dostateczna ilość wody w podłożu. Dają też liczne samosiewy.

Przegorzan węgierski – Echinops exaltatus Schrad. (= Echinops commutatus Jur.)

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	praktycznie każda, z wyjątkiem podmokłej
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	3-4 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	150-500 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	~ 100 kg/ha
Kolor obnóży:	kremowobiały

Przegorzan węgierski
Echinops exaltatus Schrad.
[DE] Die Drüsenlose Kugeldistel
[EN] Russian globe thistle, tall globethistle

Jest bardzo trwałą byliną, która może pozostawać na jednym miejscu kilkanaście lat. Wytwarza łodygę dorastającą do 1,5 m wysokości. Liście pokryte są szczecinkami.

Białawe, rzadziej niebieskobiałe kwiaty tworzą jednokwiatowe koszyczki, które są zebrane w główki. Owocem jest niełupka.

Różnik przerosłolistny (= sylfium przerosłe, żółwia) – Silphium perfoliatum L.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	wilgotna, przepuszczalna
Termin kwitnienia:	VII-X
Długość kwitnienia:	~ 8 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	100-560 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	200-3600 kg/ha
Kolor obnóży:	pomarańczowożółty

Różnik przerosłolistny
Silphium perfoliatum L.
[DE] Die Durchwachsene Silphie
[EN] cup plant

W literaturze pszczelarskiej roślina często figuruje jako „rożniak”, lecz jej właściwa polska nazwa gatunkowa brzmi różnik przerosłolistny lub sylfium przerosłe. Dawniej używano też nazwy żółwia.

Bylina pochodzi z północnoamerykańskich prerii, a w Europie jest uprawiana od XVIII w. ze względu na swoje walory ozdobne. Rośliny osiągają imponujące rozmiary, nawet do 2,5 m i są wykorzystywane w wielu gałęziach przemysłu.

Uprawia się je w celach energetycznych, paszowych (zauważono zwiększoną mleczność zwierząt i wyższą zawartość wit. A w mleku), leczniczych, dekoracyjnych, pszczelarskich, jak też do rekultywacji zdegradowanych gleb.

Pszczoły zbierają z kwiatów rurkowatych sylfium zarówno nektar, jak i pyłek, z którego formują pomarańczowożółte obnóża. W sprzyjających warunkach pogodowych na 1 m2 może jednocześnie pracować 10-12 zbieraczek. Jeden kwiat wydziela ciągu życia 0,5-0,8 mg cukrów.

Ich koncentracja w nektarze waha się od 40 do 60%. Wydajność miodowa zawiera się w przedziale 100-560 kg/ha. Jeden kwiat produkuje 0,3-0,4 mg pyłku. Wydajność pyłkowa gatunku wynosi 200-3600 kg/ha.

Różnik najlepiej rośnie w słońcu lub półcieniu, na wilgotnej, przepuszczalnej glebie. Można go rozmnażać przez podział wiosną lub wysiew nasion jesienią lub wiosną.

Przy pierwszym sposobie rozmnażania rośliny kwitną jeszcze tego samego roku, przy drugim – w roku następnym. Rośliny należy sadzić w dość dużej rozstawie np. 50 × 50 cm.

Jeżówka purpurowa (= rotacznica purpurowa, czesłota purpurowa) – Echinacea purpurea (L.) Moench

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	piaszczysto-gliniaste lub gliniaste, dość żyzne, wapienne lub lekko kwaśne, umiarkowanie wilgotne
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	~ 6 tyg.
Rozmnażanie:	podział, sadzonki korzeniowe
Wydajność miodowa:	190 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	~ 100 kg/ha
Kolor obnóży:	żółty

Jeżówka purpurowa
Echinacea purpurea (L.) Moench
[DE] Der Purpur-Sonnenhut
[EN] eastern purple coneflower, hedgehog coneflower

Pochodzi z Ameryki Północnej, zaś do Europy dotarła dopiero na początku XX w., kiedy zaczęto ją uprawiać w celach dekoracyjnych i leczniczych. Łodygi jeżówki są wzniesione, do 1 m wysokie, słabo rozgałęzione, z rzadka ulistnione.

Rośliny tworzą kępy. Liście są sztywne, jajowatolancetowate, ząbkowane lub piłkowane, szorstko owłosione.

Kwiaty tworzą atrakcyjne, koszyczkowate kwiatostany o średnicy 8 cm wyrastające pojedynczo na szczycie pędu. Składają się one z zewnętrznych, różowopurpurowych (stąd łacińska nazwa gatunkowa purpurea), rzadziej białawych (liczne odmiany tego gatunku mogą mieć również kwiaty w różnych odcieniach czerwieni i różu) 10-20 kwiatów języczkowatych, często odchylonych do dołu.

Środek koszyczka wypełniają żółtobrązowe kwiaty rurkowate osadzone na bardzo wypukłym osadniku kwiatostanowym.

Można także wiosną oddzielać sadzonki korzeniowe i sadzić w doniczkach, a późną wiosną wysadzić na miejsce stałe w rozstawie 40 × 60 cm. Jeżówka purpurowa należy do krótkowiecznych bylin, dlatego co 3-4 lata zaleca się odmładzanie starszych egzemplarzy przez podział i przesadzenie na inne miejsce.

Języczka pomarańczowa – Ligularia dentata A. Grey (= Ligularia clivorum Maxim)

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko:	półcieniste, słoneczne
Gleba:	wilgotna, żyzna, próchniczna, gliniasta
Termin kwitnienia:	VII-IX
Długość kwitnienia:	7-8 tyg.
Rozmnażanie:	podział
Wydajność miodowa:	170 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	70 kg/ha
Kolor obnóży:	żółtopamarańczowy

Języczka pomarańczowa
Ligularia dentata A. Grey
[DE] Der Stern-Goldkolben
[EN] summer ragwort, leopardplant

Jest długowieczną i mrozoodporną byliną tworzącą okazałe kępy. Cechuje się dużymi (20 i więcej cm szerokości), okrągłymi lub nerkowatymi liśćmi, które u odmian mogą być zabarwione na spodniej stronie na kolor ciemnopurpurowy lub brązowozielony.

Gatunek wyróżnia się długim, prawie dwumiesięcznym okresem kwitnienia (VII-IX). Pędy kwiatostanowe osiągają do 150 cm wysokości i zakończone są kilkoma dużymi (około 10 cm średnicy) pomarańczowożółtymi koszyczkami.

Siewki wymagają jednokrotnego pikowania, a na miejsce stałe (przy wiosennym terminie siewu) wysadza się je w VIII lub IX w rozstawie 40-60 cm (3-6 szt./m2). Innym sposobem rozmnażania jest podział starszych roślin.

Zawilec hupeheński – Anemone hupehensis (É. Lemoine)

Rodzina: Ranunculaceae – jaskrowate

Stanowisko:	półcieniste
Gleba:	luźna, gliniasto-piaszczysta
Termin kwitnienia:	poł. VII-IX (X)
Długość kwitnienia:	> 2 mies.
Rozmnażanie:	podział, siew nasion, sadzonki korzeniowe
Wydajność miodowa:	brak produkcji nektaru
Wydajność pyłkowa:	10-280 kg/ha
Kolor obnóży:	jasnożółty

Zawilec hupeheński
Anemone hupehensis (É. Lemoine)
[DE] Die Herbst-Anemone
[EN] Chinese anemone, Japanese anemone

Zawilec hupeheński jest piękną byliną ogrodową o dużych ciemnozielonych liściach, dorastającą do 50-90 cm wysokości.

Z pszczelarskiego punktu widzenia jest cenna ze względu na późną porę kwitnienia (gdy zaczyna brakować pożytków, a zapotrzebowanie pokarmowe rodzin pszczelich przygotowujących się do zimowli jest bardzo duże) przypadającą na okres od VII do X, który może przedłużyć się do pierwszych mrozów.

Rośliny wytwarzają luźne kwiatostany typu wierzchotki. Kwiaty o średnicy 5-6 cm składają się z 5 listków okwiatu (zewnątrz ciemniejszych, wewnątrz jasnoróżowych), licznych pręcików (średnio 330) i słupków ustawionych na wypukłym dnie kwiatowym. Owocem jest wieloniełupka.

Gatunek można rozmnażać przez podział wiosną starszych egzemplarzy lub przez sadzonki korzeniowe wykonane zimą, które zaleca się przykryć niezbyt grubą warstwą podłoża. Praktykuje się także rozmnażanie przez wysiew nasion w lecie lub, jeśli roślinom pozwoli się zawiązać owoce, można doczekać się nowych roślin z samosiewu.

Zawilec hupeheński. Fot. pixabay, Hans

Dzielżan ogrodowy (= helenka) – Helenium x hybridum hort.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	piaszczysto-gliniasta, lekko wilgotna, dość żyzna
Termin kwitnienia:	VII-IX
Długość kwitnienia:	> 2 mies.
Rozmnażanie:	podział, sadzonki wierzchołkowe, siew nasion
Wydajność miodowa:	~ 450 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	pomarańczowożółty

Dzielżan ogrodowy
Helenium x hybridum hort.
[DE] Der Helenium-Hybride
[EN] Hellenium

Pod nazwą dzielżan ogrodowy kryją się wszystkie odmiany mieszańcowe (powstałe w wyniku krzyżowania), z których większość wywodzi się od dzielżanu jesiennego. Łacińska nazwa rodzajowa rośliny – Helenium – być może odnosi się do trojańskiej pięknej Heleny.

Dzielżan jest okazałą byliną o wzniesionym pokroju osiągającą 70-180 cm wysokości. Wykształca koszyczkowate kwiatostany o średnicy 3-5 cm, utworzone z brzeżnych kwiatów języczkowatych oraz środkowych rurkowatych.

Roślina preferuje piaszczysto-gliniaste, lekko wilgotne i dość żyzne gleby. Lubi słoneczne stanowiska, ale nie toleruje suszy. Dość szybko wyczerpuje podłoże ze składników pokarmowych, dlatego zaleca się przesadzanie jej co kilka lat.

Najlepszym sposobem rozmnażania jest podział starszych egzemplarzy (zimą lub wiosną w III-V), można także pobierać sadzonki wierzchołkowe w IV-V lub wysiewać nasiona. Wysokie odmiany mają czasem tendencję do wylegania i będą wymagały podpory.

Dzielżan ogrodowy.

Chaber wielkogłówkowy – Centaurea macrocephala Muss. Puschk. ex Willd.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	lekka, raczej sucha
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	3-6 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	230 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	110-360 kg/ha
Kolor obnóży:	żółty

Chaber wielkogłówkowy
Centaurea macrocephala Muss. Puschk. ex Willd.
[DE] Die Großköpfige Flockenblume
[EN] lemon fluff, bighead knapweed

Roślina pochodzi z Kaukazu, a w uprawie znajduje się od 1805 r. Jest krótkowieczną byliną i w praktyce często jej cykl życiowy ogranicza się do dwóch sezonów wegetacyjnych.

Chaber wykształca sztywne, grube, wewnątrz puste łodygi osiągające 60-100 cm wysokości. Liście wyrastające w dolnej części łodygi mają podługowatolancetowaty kształt, są szorstkie, wyrastają na ogonkach. Liście łodygowe są węższe, górne bez ogonków.

Chaber wielkogłówkowy wymaga słonecznych, ciepłych stanowisk. Najlepiej rośnie na lekkich, raczej suchych glebach. Rozmnaża się z nasion wysiewanych w II-VI na rozsadnik lub do inspektu.

Pluskwica groniasta (= świecznica groniasta) – Actaea racemosa L. (= Cimicifuga racemosa Nutt.)

Rodzina: Ranunculaceae – jaskrowate

Stanowisko:	półcieniste, cieniste
Gleba:	próchniczna, świeża, dość wilgotna
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	~ 4 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	brak produkcji nektaru
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	kremowy

Pluskwica groniasta
Actaea racemosa L.
[DE] Die Trauben-Silberkerze
[EN] black cohosh

Pluskwica pochodzi z Ameryki Północnej, zaś w Polsce uprawiana jest w celach ozdobnych. Roślina osiąga do 2 m wysokości. Wykształca rozgałęzione kłącze oraz nadziemną rozetę ciemnozielonych, potrójnie klapowanych liści.

Pluskwica dobrze rośnie w półcieniu i na stanowiskach cienistych. Wymaga próchnicznych, świeżych gleb, zawierających stosunkowo dużo wilgoci. Źle rośnie na podłożach piaszczystych.

Pluskwica groniasta. Fot. Aneta Sulborska

Rozmnaża się przez podział zimą (choć jest on trudny ze względu na głęboki system korzeniowy jaki roślina posiada) lub wysiew nasion jesienią. Nasiona należy zbierać już pod koniec VIII, gdyż łatwo się osypują.

Oman wielki – Inula helenium L.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	głęboka, próchniczna, średnio zwięzła
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	~ 4-5 tyg.
Rozmnażanie:	siew, podział
Wydajność miodowa:	brak danych
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	intensywnie żółty

Oman wielki
Inula helenium L.
[DE] Der Echter Alant

[EN] Elecampane

Oman wykształca silnie rozgałęzione korzenie i kłącza oraz grubą, owłosioną łodygę dorastającą do 1,5-2 m wysokości, do czego prawdopodobnie nawiązuje polska nazwa gatunkowa „wielki”.

Rośliny mają dwojakiego rodzaju liście: dolne podłużnie eliptyczne, zwężone w ogonek i łodygowe sercowato-jajowate, nasadą obejmujące łodygę. Wszystkie liście od spodu są filcowato owłosione. Kwiaty zebrane są w żółte koszyczki o średnicy 6-8 cm umieszczone pojedynczo na szczycie rozgałęzień.

Zakwitają w VII-VIII, a pojedyncze kwiatostany mogą się rozwijać do IX. Do barwy i kształtu kwiatostanów nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny, która wywodzi się od słowa helios = słońce lub heléne = mały kosz, koszyk.

Oman jest mało wymagający co do gleby, ale najlepiej rośnie na podłożach głębokich, próchnicznych i średnio zwięzłych. Lubi stanowiska suche i słoneczne. Rozmnaża się z nasion wysiewanych wprost do gruntu w rzędy co 80 cm.

Nasiona można też wysiewać na rozsadnik w VIII (wówczas rozsadę wysadza się na miejsce stałe w V), VI lub IV (a rozsadę wysadza się we IX). Nasiona najlepiej kiełkują na świetle, więc nie należy ich przykrywać. Innym sposobem rozmnażania jest podział starszych egzemplarzy w IV-V.

Nawłoć ogrodowa – Solidago hybrida hort.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	praktycznie każda
Termin kwitnienia:	VII-IX
Długość kwitnienia:	> 4 tyg.
Rozmnażanie:	podział, siew
Wydajność miodowa:	460 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	100-200 kg/ha
Kolor obnóży:	ceglastopomarańczowy

Nawłoć ogrodowa
Solidago hybrida hort.
[DE] Die Solidago Hybrid
[EN] Hybrid goldenrod

Jest międzygatunkowym mieszańcem uprawianym w celach dekoracyjnych. Roślinę cechują sztywne, gęsto ulistnione pędy, które w zależności od odmiany mogą osiągać 0,5-1,5 m wysokości. Liście mają wąskolancetowaty kształt, na brzegach są ząbkowane.

Nawłoć może rosnąć praktycznie na każdej glebie, najlepiej na stanowiskach słonecznych i półcienistych. Łatwo rozmnaża się przez podział oraz siew nasion. Daje też liczne samosiewy.

Rojnik ogrodowy – Sempervivum x hybridum (Haw.) Sweet

Rodzina: Crassulaceae – gruboszowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	sucha, uboga
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	4-5 tyg.
Rozmnażanie:	podział, rozety potomne
Wydajność miodowa:	do 400 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	rudawy

Rojnik ogrodowy
Sempervivum x hybridum (Haw.) Sweet
[DE] Die Hauswurz
[EN] houseleeks

Rojnik ogrodowy obejmuje mieszańce różnych gatunków z rodzaju Sempervivum uprawiane w celach dekoracyjnych, które wykorzystywane są zwłaszcza do obsadzania murków i ogrodów skalnych. Rośliny cechują się zwartym pokrojem.

Tworzą rozetki mięsistych, zimozielonych liści, których kolor (w zależności od odmiany) może być zielony, żółty, czerwony, brunatny, fioletowy lub strebrzysty. Rośliny – nawet przez dłuższy czas –radzą sobie z niedostateczną ilością wody w podłożu, do czego nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa wywodząca się od słowa semper = stale i vivus = żywy.

Rojniki cechują się bardzo małymi wymaganiami siedliskowymi – mogą rosnąć na suchych, ubogich glebach w pełnym słońcu. Bardzo łatwo się rozmnażają przez oddzielanie młodych rozetek powstających na końcach rozłogów (IX-IV) lub przez podział w IV-VIII. Młode rośliny sadzi się co 10-15 cm.

Rozchodnik kamczacki – Sedum kamtschaticum Fisch. et Mey

Rodzina: Crassulaceae – gruboszowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	sucha, jałowa
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	~ 4-5 tyg.
Rozmnażanie:	podział, sadzonki, siew nasion
Wydajność miodowa:	~ 50 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	żółty

Rozchodnik kamczacki
Sedum kamtschaticum Fisch. et Mey
[DE] DieKamtschatka-fetthenne
[EN] Orange stonecrop, Kamschatka stonecrop

Roślina dorasta do 15-20 cm wysokości tworząc zwarte, ciemnozielone darnie. Do jej niskiego wzrostu nawiązuje łacińskie słowo sedeo = siedzę, od którego wywodzi się nazwa sedum, czyli rozchodnik.

Rośliny najlepiej rosną na stanowiskach słonecznych. Nie mają specjalnych wymagań glebowych, może to być nawet suche i jałowe podłoże. Rozmnażają się przez podział, sadzonki lub siew nasion.

Rozchodnik kaukaski – Sedum spurium M. Bieb.

Rodzina: Crassulaceae – gruboszowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	sucha, jałowa
Termin kwitnienia:	VII-VIII
Długość kwitnienia:	~ 4 tyg.
Rozmnażanie:	podział, sadzonki, siew nasion
Wydajność miodowa:	~ 25 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	~ 40 kg/ha
Kolor obnóży:	brązowy

Rozchodnik kaukaski
Sedum spurium M. Bieb.
[DE] Die Kaukasus-Asienfetthenne
[EN] Caucasian stonecrop, two-row stonecrop

Roślina osiąga 10  cm wysokości. Jej pędy płożą się po powierzchni ziemi tworząc kobierce. Liście mają łopatkowaty kształt, brzegiem są karbowane. Kwiaty o różowej barwie (u odmian także białe, ciemnopurpurowe i  karminowe) pojawiają się w VII-VIII. Owocem jest mieszek.

Rozchodnik kaukaski.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"